У развіцці мовы дзіцяці вядучую ролю займаюць дарослыя: сям'я (бацькі) і педагогі ў дзіцячым садзе. Ад культуры мовы дарослых і ад таго, як яны размаўляюць з дзіцем, колькі часу надаюць маўленчым зносінам і залежаць поспехі малога ў засваенні мовы.

        Такім чынам, мова дарослага павінна адпавядаць нормам літаратурнай мовы і літаратурнай гутарковай мовы і ў стаўленні гукавога боку (дыкцыя, тэмп, вымаўленне гукаў і слоў) і ў стаўленні багацця слоўніка, дакладнасці словаўжывання, граматычнай правільнасці і складнасці.

         Гэтак жа вялікае значэнне для развіцця мовы дзіцяці мае жыццёвая абстаноўка, у якой яно выхоўваецца, стаўленне навакольных дарослых, догляд, выхаваўчыя ўздзеянні і ўласная актыўнасць дзіцяці ў розных відах дзейнасці.

        Важнае значэнне для своечасовага развіцця мовы мае дачыненне дарослага да развіцця дзіцяці. Уважлівыя, беражлівыя і добразычлівыя адносіны забяспечваюць развіццё станоўчых эмоцый у адказ і разнастайных рэакцый дзіцяці. Без гэтага немагчыма ўсталёўваць цесны кантакт з малым і развіваць яго мову.

       У малодшым узросце зносіны з'яўляюцца асноўнай формай выхаваўчага ўздзеяння на дзяцей. Зносіны – гэта ўзаемаадносіны дарослага і дзіцяці, якія ўключаюць зварот дарослага да дзіцяці і рэакцыю ў адказ дзіцяці даросламу.

         Трэці год жыцця з'яўляецца галоўным перыядам у развіцці мовы дзіцяці. Задачы развіцця разнастайныя. Неабходна прывучаць дзяцей разумець мову навакольных без нагляднага суправаджэння, фарміраваць граматычны лад мовы, развіваць маўленчыя зносіны з дарослымі і аднагодкамі і пашыраць актыўны слоўнік.

          Развіццё мовы адбываецца на спецыяльна арганізуемых мерапрыемствах у дзіцячым садзе, у ходзе якіх развіваюцца дзеянні з прадметамі, рухі. А гэтак жа развіццё павінна адбывацца ў паўсядзённым жыцці (рэжымных момантах, самастойнай дзейнасці). У працэсе назірання за жывымі аб'ектамі неабходна знаёміць дзяцей з асаблівасцямі знешняга выгляду, з звычкамі, як і што яны ядуць. Пасля гэтага неабходна правесці з дзіцем гутарку аб пачутым (убачаным). Наваднымі пытаннямі актывізуючы камунікатыўную функцыю. У працэсе назіранняў таксама варта не толькі канстатаваць тое, што адбываецца, але і развіваць разумовыя здольнасці дзяцей: навучаць параўноўваць прадметы і ўсталёўваць паміж імі падабенства і адрозненні.

          Для развіцця маўленчай актыўнасці дзяцей шырока выкарыстоўваюцца карцінкі з выявай прадметаў у дзеянні, асобна размешчаных прадметаў, сюжэтныя карцінкі. Гэта павялічвае цікавасць да таго, што намалявана, дапамагае развіваць розныя разумовыя аперацыі і абагульняць веды. У выніку ў дзіцяці фарміруецца ўменне не толькі паўтараць словы за дарослымі, але і самастойна выказваць свае меркаванні. Гэтак жа асаблівае значэнне мае чытанне дзіцяці кніг з ілюстрацыямі, наступнае разгляданне карцінак, і пераказ аб тым, што напісана ў кнізе. Усё гэта развівае ўвагу, памяць і прымушае дзіця думаць.

         Зносіны дзіцяці з дарослымі і з іншымі дзецьмі спрыяюць таму, што яно вучыцца больш складаным формам зносін, не толькі просіць ці дапамагае, але і суадносіць свае дзеянні з дзеяннямі іншых. Неабходна ўважліва сачыць за мовай дзіцяці: слухаць, як ён гаворыць і паўтараць за ім усе словы і фразы, бо пры паўтарэнні мы пацвярджаем правільнасць слоў, а ў выпадку неабходнасці даём правільныя ўзоры для засваення. Гэты прыём мае важнае значэнне для практыкаванні ў правільным гукавымаўленні і ўжыванні граматычных формаў.

          Пашыраючы слоўнік, варта адначасова фарміраваць уменне выказваць элементарныя меркаванні. Каб дзіця магло выказаць сваю думку ў складнай форме, яго трэба навучыць назіраць, вылучаць галоўнае, разумець сувязь і прычынна-выніковыя адносіны. Тут істотную ролю адыгрываюць пытанні дарослых, якія будуць падводзіць дзіця да выказвання "Як ты думаеш?", "Навошта?", "Чаму?"…

           Развіваючы складную мову, варта вучыць дзяцей:

• Разумець разнастайныя пытанні і адказваць на іх;
• Задаваць пытанні;
• Актыўна ўключацца ў размову;
• Тлумачыць змест карціны, сітуацыі;
• Распавядаць аб прадметах, цацках, падзеях. Пазнаванне дзеянняў на карціне - важны элемент развіцця фразавай гаворкі. Вось стаіць дзяўчынка, плача, у неба накіраваны паветраны шар. Спытайце: "Як ты думаеш, чаму дзяўчынка плача, што з ёй здарылася?". Няхай дзіця падумае і нават пафантазіруе, прыдумае заканчэнне гісторыі.

           Для дзіцяці 3-4 гадоў гаворка з'яўляецца сродкам зносін не толькі з дарослымі, але і з аднагодкамі. Таму трэба падтрымліваць імкненне дзіцяці актыўна ўступаць у зносіны, адгукацца на пытанні і прапановы дарослага, выказвацца, выказваць свае жаданні, пачуцці, думкі. Заахвочвайце інтарэсы дзіцяці да спраў аднагодкаў, жаданне мець зносіны з імі. У гэтым узросце адбываецца станаўленне маральных якасцей, таму вучыце дзіця разумець эмацыйны стан і настрой іншых: сяброў, сваякоў, казачных герояў. Пасля прагляду мультфільма або чытання кнігі абавязкова абмяркуйце змест: хто паступіў добра, хто - дрэнна, чаму так нельга рабіць. Практыкуйце дзіця ў сітуацыях, у якіх трэба пашкадаваць, суцешыць, дапамагчы (напрыклад, лялька захварэла, зайка сумны).

           Гукавая культура мовы. Абследаванне маўлення спецыялістам пачынаецца з 5-ці гадоў, бо лічыцца, што да 5-ці гадоў адбываецца станаўленне маўлення. Але не варта чакаць да гэтага ўзросту, пакуль у дзіцяці замацуецца няправільнае вымаўленне гукаў.

           Для дзіцяці 6-7 гадоў гаворка з'яўляецца важным сродкам зносін з дарослымі і з аднагодкамі. У гэтым узросце ўжо павінна быць сфарміравана вымаўленне ўсіх гукаў. Калі гэта не так, то надасце ўвагу наступным пунктам:

         развівайце маўленчы апарат (рухомасць мовы, вуснаў пры дапамозе простых практыкаванняў, напрыклад: «Язычок схаваўся, здаўся», «Язычок фарбуе сцены ў сваёй хатцы», «Язычок выглядае, ці няма дажджу»);

         заахвочвайце гукаперайманне, гукавое суправаджэнне гульнявых дзеянняў у гульнях: «Конік», «Паравоз», «Як гудзе машына?», «Як рыкае мядзведзь?»

        практыкуйце ў правільным вымаўленні галосных і зычных гукаў (не дапушчаць сюсюканне). Можна паўтараць з дзецьмі чыстагаворкі, напрыклад: "Баю, баю, баю - лялячку пампую", "Люлі, люлі, люлі - лялячкі заснулі", "Шапка, ды кажушок - вось і ўвесь Мішутка".

         развівайце фанематычны слых (у гульнях «Адгадай, што гучыць?», «Хто цябе паклікаў?»).

        Развівайце маўленчае дыханне: выкананне доўгіх песенек (прапаноўваць працягла (2-3 сек) на адным дыханні прамаўляць гук на выдыху: "а-а-а-а", "у-у-у").

          Развівайце гаворку і дробную маторыку ў пальчыкавых гульнях. Сакрэт чароўнай узаемасувязі дробнай маторыкі і развіцця гаворкі складаецца ў тым, што пры выкананні дробных рухаў пальцамі рук адбываецца ціск на кончыкі працавальных пальцаў і ў кару галаўнога мозгу накіроўваюцца сігналы, якія актывізуюць пакуль няспелыя клеткі кары галаўнога мозгу, якія адказваюць за фарміраванне гаворкі дзіцяці. Вось чаму пры выкананні разнастайных дзеянняў пальцамі рук і адбываецца развіццё гаворкі, а значыць, і мысленні.

І памятайце, што дзеці ва ўсім пераймаюць дарослым. Вельмі добра, калі дзіця чуе слушную мову, творы мастацкай літаратуры, вусную народную творчасць.

Крыніца:https://infourok.ru/konsultaciya-dlya-roditelej-razvitie-rechi-detej-v-raznovozrastnoj-gruppe-4031526.html

Настаўнік-дэфектолаг Зубкаўскай СШ                                           Г.С.Скаварада

         Как проводить артикуляционную (речевую) гимнастику

     На начальном этапе для развития, уточнения и совершенствования основных движений органов речи эффективна артикуляционная (речевая) гимнастика.

     Проводить гимнастику надо ежедневно, чтобы вырабатываемые у детей двигательные навыки закреплялись, становились более прочными. Ее продолжительность 3—5 минут. Не следует предлагать детям сразу много упражнений, достаточно 2—3. При отборе материала надо учитывать степень его сложности и доступность выполнения.     Проводить речевую гимнастику надо эмоционально, в игровой форме. Упражнения выполняются подгруппами или индивидуально, сидя или стоя перед зеркалом, дети должны видеть лицо педагога и свое лицо.     Нежелательно выполнение гимнастики сразу после еды.

    Взрослый следит за качеством выполняемых движений: точностью и правильностью, плавностью, достаточным объемом движения, темпом выполнения, устойчивостью, хорошей переключаемостью с одного движения на другое, симметричностью, наличием лишних движений.

Отработка каждого упражнения идет в определенной последовательности:

- рассказ о предстоящем упражнении с использованием игровых приемов (Сказка о Веселом Язычке). Этот прием способствует появлению интереса к занятиям у детей младшего возраста;  - показ взрослым упражнения;  выполнение упражнения детьми перед зеркалом;  - контроль взрослого за выполнением упражнения, указание на ошибки;  выполнение упражнения без зеркала (если это возможно).       В начале работы может быть напряженность движений языка, губ.      Постепенно скованность исчезнет, и движения станут свободными и координированными. Детям двух, трех, четырех лет артикуляционная гимнастика поможет быстрее "поставить" правильное звукопроизно -шение. Дети пяти, шести  лет и далее смогут при помощи  артикуля -ционной гимнастики во многом  преодолеть уже сложившиеся нару -шения звукопроизношения.

   Поначалу артикуляционную гимнастику необходимо выполнять перед зеркалом. Ребенок   должен  видеть, что  язык   делает. Мы, взрослые, не задумываемся, где   находится   в  данный   момент   язык (за   верхними зубами или за нижними). У нас артикуляция - автоматизированный навык, а ребенку необходимо через зрительное восприятие обрести этот автоматизм, постоянно упражняясь.